Hệ sinh thái là một khái niệm không hề lạ với chúng ta, tuy nhiên để củng cố lại kiến thức và giúp nâng cao ý thức trong việc giữ gìn môi trường sống. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu thế nào là một hệ sinh thái hoàn chỉnh.
1/ Thế nào là một hệ sinh thái?
Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh vật và khu vực sống của quần xã (sinh cảnh). Trong hệ sinh thái, các sinh vật luôn luôn tác động qua lại với các nhân tố vô sinh của môi trường tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh và tương đối ổn định.
Xem thêm: Những chất thải nguy hiểm đến môi trường sống hiện nay
Hệ thống hoàn chỉnh bao gồm:
Sinh cảnh
Là một thuật ngữ dùng trong sinh học, chỉ về khu vực sống của các loài sinh vật. Trong khu vực này các nhân tố vô sinh, bao gồm: đất, đá, nước, không khí, ánh sáng…tương tác qua lại với các loài sinh vật.
Quần xã sinh vật
Trái với nhân tố vô sinh là hữu sinh, đây tập hợp các cá thể sinh vật thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một không gian xác định và chúng có mối quan hệ mật thiết gắn bó. Trong quần xã sinh vật chia ra 3 nhóm sinh vật: sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ và sinh vật phân giải.
Sinh vật sản xuất
Có khả năng tổng hợp chất hữu cơ từ các yếu tố vô sinh dưới tác dụng của ánh sáng mặt trời.
Bao gồm: tảo, cây cỏ, địa y và một số vi sinh vật.
Sinh vật tiêu thụ
Gồm động vật ăn thực vật và động vật ăn thịt động vật với nhiều cấp bậc khác nhau như bậc 1 là động vật chuyên ăn thực vật, còn động vật bậc 2 sẽ ăn thịt,…
Sinh vật phân giải
Gồm vi khuẩn, nấm, giun đất,…chúng phân bố ở khắp mọi nơi, nhiệm vụ của chúng là phân hủy xác sinh vật chết, chuyển chúng thành các chất dinh dưỡng cho thực vật.
Xem thêm: Các loại rác thải sinh hoạt và cách xử lý
2/ Mối quan hệ giữa các dạng sinh vật trong hệ sinh thái
Sinh vật sản xuất, tiêu thụ và phân giải. Ba dạng sinh vật này có quan hệ dinh dưỡng với nhau theo một chu trình tuần hoàn khép kín.
Cây xanh (sinh vật sản xuất) nhờ có chất diệp lục hấp thu năng lượng mặt trời để tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ.
Chất hữu cơ do cây xanh tạo ra trở thành nguồn thức ăn cho các loại động vật và vật chất hữu cơ lại tiếp tục thay đổi thành động vật ăn thịt động vật.
Cuối cùng, khi chết đi, xác của chúng bị phân giải bởi vi khuẩn, nấm thành CO2 và nước. Được cây xanh hấp thụ và tiếp tục vòng tuần hoàn.
3/ Các kiểu hệ sinh thái chủ yếu trên trái đất
Một hệ được gọi là hệ sinh thái hoàn chỉnh bao gồm các thành phần vô sinh và hữu sinh (sinh vật sản xuất, tiêu thụ và phân giải). Dựa vào đó mà có vô số các hình thức sinh thái khác nhau và có thể được chia thành các hệ như sau.
Hệ sinh thái tự nhiên
Đây là một hệ sinh thái khổng lồ. Nó được thiên nhiên tạo thành bởi tổ hợp các hệ sinh thái trên cạn và dưới nước.
Hệ sinh thái trên cạn
Bao gồm các loại hình như: rừng nhiệt đới, sa mạc, hoang mạc, savan đồng cỏ, thảo nguyên, rừng lá rộng ôn đới, rừng lá kim, rừng thông phương Bắc, đồng rêu hàn đới,…
Đất, nước, không khí, nhiệt độ,…đây là thành phần vô sinh hay môi trường sống của các loài sinh vật.
Sinh vật sản xuất: các cây gỗ to, vừa, nhỏ, cây leo,..Sinh vật tiêu thụ: chim, khỉ, trâu, bò, hổ,…Sinh vật phân giải: giun đất, vi khuẩn, nấm, địa y,..
Hệ sinh thái dưới nước
Bao gồm nước ngọt (sông, suối, hồ) và nước mặn (rừng ngập mặn, rạn san hô, biển khơi).
Với môi trường sống gồm: thảm mục, đất, đá, nước, ánh sáng,..
Sinh vật sản xuất: tảo, rong, bèo, cây bụi ven bờ,…Sinh vật tiêu thụ: cua, ốc, tôm, ếch, rắn, chim…Sinh vật phân giải: giun, các vi sinh vật.
Ví dụ: Các đầm đầm nước, ao hồ,…
Hệ sinh thái nhân tạo
Không chỉ thiên nhiên mới tạo nên hệ sinh thái. Ngày nay, con người đã có thể tự tạo hệ sinh thái cho riêng mình. Dưới sự kiểm soát của con người, hệ bao gồm những gì ưu thế nhất được lựa chọn cho từng mục đích.
Rất đa dạng về kích cở, cấu trúc. Điển hình là thành phố, đồng ruộng, hồ nước nhân tạo, biển nhân tạo, một bể cá cảnh,…cũng có thể gọi là một hệ sinh thái hoàn chỉnh.
Ví dụ:
Những cánh đồng lúa. Con người tạo ra môi trường đất, nước, không khí, nhiệt độ,…thêm vào các thành phần hữu sinh như vi sinh vật, lúa nước, cỏ dại, châu chấu, ếch nhái,…Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả hay năng suất còn thêm vào phân bón, tiến hành diệt trừ cỏ dại, sâu bệnh,…
4/ So sánh giữa hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo
Hệ sinh thái tự nhiên hay nhân tạo nhìn chung rất tương đồng nhau, đều có nhân tố vô sinh và hữu sinh. Tuy nhiên, hệ sinh thái của tự nhiên luôn chiếm ưu thế về sự đa dạng loài, mối quan hệ tương quan mật thiết giữa từng thành phần giúp cân bằng và giữ cho hệ sinh thái luôn ổn định.
Dù là tự nhiên hay nhân tạo thì tất cả đều đóng một vai trò vô cùng quan trọng và không thể tách rời.
Xem thêm: Rừng phòng hộ là gì ? Chức năng của rừng phòng hộ
Mong rằng với những kiến thức cơ bản trên, bên cạnh việc phát triển đời sống cá nhân, chúng ta cần phải có trách nhiệm và nỗ lực để bảo vệ môi trường thiên nhiên cũng như sự đa dạng sinh học cho Trái Đất..